Apotheken in Apeldoorn, Brummen en Dronten zijn de eerste in Nederland die patiënten via een dna-test een persoonlijk geneesmiddelenadvies kunnen geven. Hiermee worden vervelende bijwerkingen voorkomen. En in sommige gevallen zelfs mensenlevens gered. ,,Over een paar jaar doen alle apotheken dit.”
Medicatie voor ieder individu op maat. Dat klinkt als de normaalste zaak van de wereld, maar dat is het nog niet. Een relatief nieuwe methode – de zogenoemde ‘farmacogenetische test’ – moet hier verandering in brengen. Door een dna-test af te nemen kan veel beter bepaald worden welk geneesmiddel geschikt is en in welke dosering.
,,En dat is een grote stap vooruit, we kunnen er bijvoorbeeld vervelende bijwerkingen mee voorkomen”, vertelt apotheker Linda Nederhoed uit Deventer. Haar werkgever, Alphega apotheek Brummen, start als een van de eerste apotheken in Nederland met het aanbieden van geneesmiddelenadvies op basis van een dna-test. Ook zusterapotheken in Apeldoorn en Dronten bieden de test aan.
Nu nog nattevingerwerk
,,Als iemand nu een geneesmiddel krijgt voorgeschreven, wordt de dosering bepaald op basis van bepaalde standaarden”, legt Nederhoed uit. ,,Dat is in zekere zin nattevingerwerk, want het kan per individu sterk verschillen welke dosering werkt.”
Dat zit zo. Medicijnen worden in de lever door enzymen omgezet in werkzame stoffen die worden opgenomen in het bloed. Maar de mate waarin en de snelheid waarmee dat gebeurt, verschilt per persoon. Bij sommige mensen werken deze enzymen te hard en komt er te weinig geneesmiddel in het bloed. Hierdoor neemt de werking af. Bij andere mensen werken de enzymen te langzaam, dan komt er juist te veel geneesmiddel in het bloed. En dat kan weer tot vervelende bijwerkingen leiden. Ofwel, ieder mens reageert anders op medicijnen. Toch krijgen patiënten met dezelfde aandoening vaak dezelfde medicatie in dezelfde dosering toegewezen.
,,Een farmacogenetische test is dan een oplossing”, zegt Nederhoed. ,,Zo’n test geeft inzicht welk medicijn in welke dosering voor iemand het beste werkt. We nemen met een wattenstaafje wangslijm af bij een patiënt. Dat sturen we op naar een laboratorium in de Verenigde Staten dat een dna-analyse voor ons maakt. Na een paar dagen krijgen wij een dna-paspoort. Daarin is vastgesteld wat het vermogen van de lever is om specifieke medicijnen af te breken of om te zetten in werkzame stoffen. Met deze test kunnen we voor een patiënt precies bepalen welke geneesmiddelen in welke dosering het beste werken.”
Minder last van vervelende bijwerkingen
En dat heeft veel voordelen, zegt Nederhoed. Ze geeft als voorbeeld een patiënt die een antidepressivum krijgt voorgeschreven. ,,Het duurt enkele weken voordat een patiënt effect merkt van het middel. Werkt het onvoldoende dan kan de arts de dosering verhogen of een ander antidepressivum voorschrijven. Dat is vaak een kwestie van uitproberen. Hierdoor kan het meerdere maanden duren voordat iemand goed is ingesteld, met mogelijk bijwerkingen als gevolg. Dat wil je liever niet. Door een dna-test te doen, kun je vooraf veel gerichter bepalen wat voor die persoon een geschikt antidepressivum is en wat de beste startdosering is. Dat kan veel ellende voorkomen.”
Het gebruik van farmacogenetische testen staat nog in de kinderschoenen. Uit onderzoek blijkt dat tien tot twintig procent van alle patiënten het risico loopt dat medicijnen niet goed werken omdat hun lever ze anders afbreekt. Dat kan zeer ernstige en soms zelfs levensbedreigende gevolgen hebben. Deze mensen hebben meer of juist minder dan de standaard dosis nodig. Een dna-test kan uitsluitsel geven.
Dna-test snel in opkomst
Ziekenhuizen maakten de afgelopen jaren sporadisch gebruik van dna-testen voor medicijngebruik. Alleen patiënten die zeer ernstige bijwerkingen hebben van medicijnen komen in aanmerking. Het Leids Universitair Medisch Centrum startte twee jaar terug als eerste ziekenhuis in Nederland met het preventief opslaan van dna-profielen om het medicijngebruik te verbeteren. Het is niet gebruikelijk dat apotheken dna-testen aanbieden. Alphega apotheken start daar nu wel mee.
,,Wij zijn een van de eerste apotheken van het land die dat doet”, vertelt Nederhoed. ,,We bieden het aan als extra service voor onze klanten. We hebben er hoge verwachtingen van en denken dat het een grote vlucht zal nemen.
Ik verwacht dat over vijf jaar vrijwel iedere apotheek deze test aanbiedt en daarmee een nog persoonlijker en op de patiënt toegespitst geneesmiddeladvies kan geven. Dat heeft even tijd nodig, want het is relatief nieuw en apothekers, huisartsen en verzekeraars moeten er nog vertrouwd mee raken.”
De privacy van de patiënt is volgens Nederhoed niet in gevaar. Het dna-monster dat naar het laboratorium wordt verstuurd is slechts gekoppeld aan een nummer, er worden geen patiëntgegevens genoemd. Alleen wij weten welke dna-paspoort bij welke patiënt hoort. Resultaten van de test zullen we uitsluitend delen, bijvoorbeeld met de huisarts, als de patiënt daar uitdrukkelijk toestemming voor geeft.”
‘Gebruik dna-test goede ontwikkeling’
De introductie van dna-tests door apotheken wordt toegejuicht door Ron van Schaik. Hij is hoogleraar farmacogenetica bij het Erasmus MC en is in zijn vakgebied dé autoriteit in Europa.
,,Ik zie het als een goede zaak zolang apothekers maar wel samenwerken met de huisarts. Zij zijn er samen voor verantwoordelijk dat de patiënt de juiste medicatie krijgt toegediend. Voorlopig worden deze tests alleen door verzekeraars vergoed als de huisarts ze aanvraagt. Doet een apotheek dat zonder afstemming met de huisarts, dan moet de patiënt zelf betalen. Dat zal er waarschijnlijk voor zorgen dat apothekers en huisartsen eerder zullen samenwerken. ”
Van Schaik verwacht dat het gebruik van dna-paspoorten om medicijnadvies te personaliseren de komende jaren een vlucht neemt. Dat ziet hij nu al terug in het aantal tests dat zijn eigen Erasmus MC afneemt. ,,Vorig jaar zo’n 22 duizend. Dat was een groei van ruim 50 procent. Steeds meer mensen raken ermee bekend. Op termijn verwacht ik dat we naar een situatie gaan waarin het gebruikelijk is dat iedereen een eigen dna-paspoort heeft.”
Bron: destentor.nl
